Ένα τριήμερο παρουσιάσεων σε Λάρισα, Καρδίτσα, Βόλο.
Ταυτόχρονα με τα Σβησμένα Φεγγάρια παρουσιάστηκαν και Τα ρόδα της Σιωπής της φίλης Πασχαλίας Τραυλού. Είχα τη χαρά να περάσω μαζί της ένα υπέροχα τριήμερο και την ευχαριστώ για την καταπληκτική παρουσίαση που έκανε στο βιβλίο μου. Ευχαριστώ επίσης όλους τους φίλους αναγνώστες που παρεβρέθηκαν και με στηρίζουν σε κάθε μου προσπάθεια, τα βιβλιοπωλεία ΠΑΙΔΕΙΑ και PUBLIC, το Νίκο Νομικό και το Σωτήρη Πολύζο που συντόνισαν τις παρουσιάσεις, την Βίβιαν Δούφα και Μαρίνη Καγιά που διάβασαν αποσπάσματα και οπωσδήποτε τις εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ που οργάνωσαν τις εκδηλώσεις.
Παραθέτω την εισήγηση που έκανα για το βιβλίο της Πασχαλίας, ένα βιβλίο που το συνιστώ ανεπιφύλαχτα.
Τα ρόδα της σιωπής – Πασχαλία Τραυλού
Η μνήμη συχνά σκοντάφτει στο σκοτάδι και αργεί να βρει την έξοδο από το λαβύρινθο της σιωπής. Η μνήμη είναι συχνά πηγή οδύνης. Και η οδύνη είναι η πρώτη ύλη της τέχνης.
Με τον πρόλογο αυτό ξεκινά το πρώτο μέρος του βιβλίου Τα ρόδα της σιωπής η Πασχαλία Τραυλού και μέσα σ’ αυτές τις τρεις φράσεις βρίσκεται τόσο η αιτία για την οποία γράφτηκε το βιβλίο όσο και ένας από τους κεντρικούς άξονες της υπόθεσης.
Γεγονότα που πρέπει να βρίσκονται στη μνήμη κάθε ανθρώπου που θέλει να ονομάζεται άνθρωπος προκαλούν οδύνη στη συγγραφέα και η οδύνη αυτή είναι που την ωθεί στη δημιουργία αυτού του βιβλίου, την αναγκάζει να εκφραστεί μέσα από την τέχνη και συγκεκριμένα από τη λογοτεχνία. Με μια άλλη μορφή τέχνης, εκείνη της γλυπτικής, τα ίδια γεγονότα, στην εικονική πραγματικότητα αυτή τη φορά, κινούν το χέρι του ήρωα του βιβλίου Καρλ Λούντβιχ με αποτέλεσμα να δημιουργήσει το άγαλμα μιας νεαράς γυναίκας τα μάτια του οποίου θυμίζουν το θάνατο, μάτια δίχως βλέμμα, δίχως όνειρα που ξεγελούν ότι κοιτούν τον κόσμο αλλά στην πραγματικότητα ατενίζουν το χάος. Ο ίδιος ο δημιουργός το ονομάζει: τα πέτρινα μάτια της μνήμης και αυτό το άγαλμα δείχνει να είναι ο κόσμος ολόκληρος για εκείνον, απαγορεύει σε οποινονδήποτε άλλον να το αγγίξει.
Με την παρουσίαση του γλύπτη Καρλ Λούντβιχ, του έργου του και της ψυχολογικής του κατάστασης ασχολούνται τα πρώτα κεφάλαια του βιλίου της Πασχαλίας Τραυλού. Σε συντομία παρουσιάζει τη μοναχική του ζωή αμέσως μετά από την πτώση του Γ Ραιχ και για εικοσιπέντε χρόνια στο Βερολίνο.
Στο τέλος αυτής της εικοσιπενταετίας μακριά από το Βερολίνο, στη Θεσσαλονίκη του 1970 η Εύα Μωυσιάδου, νεαρή δικηγόρος καλείται να υπερασπίσει τον Σπύρο Τιμογιάννη που κατηγορείται για το φόνο του πατέρα του Λουκά. Εκείνος παραδέχεται την ενοχή του και αρνείται την βοήθειά της, αναγκάζοντάς την, ψάχνοντας για ελαφρυντικά και για την αιτία του φονικού, να ταξιδέψει στη Στρατονίκη Χαλκιδικής τον τόπο καταγωγής του Σπύρου και να μπει σε έναν λαβύρινθο καλά κρυμμένων μυστικών.
Όσα μαθαίνει τη γυρίζουν στα πέτρινα χρόνια της κατοχής τότε που ανθρώπινες ψυχές χαράχτηκαν με ανεξίτηλες χαρακιές από την απανθρωπιά των γεγονότων. Τότε που η εβραική κοινότητα της Θεσσαλονίκης, αυτή που είχε από τον 14ο αιώνα μετατρέψει τη νύμφη του Θερμαϊκού σε κέντρο πολιτισμού και ξεπερνούσε σε πληθυσμό τις 50 χιλιάδες εξαφανίστηκε διαπαντός στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Από αυτές τις 50000 μόνο 2000 έπέστρεψαν μετά την πτώση του Γ ράιχ στη Θεσσαλονίκη να διεκδικήσουν τις περιουσίες τους.
Για τον πόλεμο και την κατοχή μίλησαν, μιλούν και θα μιλήσουν στο μέλλον πολλοί συγγραφείς σε βιβλία τους. Εκείνο που κάνει ξεχωριστό το βιβλίο της Πασχαλίας Τραυλού είναι η οπτική γωνία την οποία επιλέγει. Ως τώρα εμείς οι έλληνες και οι άλλοι σύμμαχοι μάθαμε να βλέπουμε τα γεγονότα από τη δική μας οπτική γωνία. Εμείς είμασταν τα θύματα και οι Γερμανοί οι θύτες. Και αυτή δεν είναι μια λανθασμένη οπτική γωνία. Το έθνος μας ακόμα παλεύει να ορθοποδήσει μετά από όσα έζησε εκείνη την εποχή. Ωστόσο το ερώτημα που βάζει η Πασχαλία Τραυλού στο βιβλίο της είναι: Μόνο οι αντίπαλοι των Γερμανών είναι τα θύματα; Και ο απλός Γερμανός πολίτης; Αυτός που καλείται να συμμετέχει σε έναν πόλεμο δεχόμενος την καταιγιστική χιτλερική προπαγάνδα. Αυτός που κλήθηκε να πολεμήσει για το μεγαλείο της δικής του πατρίδας και βρέθηκε δήμιος αθώων ανθρώπων; Πόσοι άραγε στρατιώτες, αξιωματικοί Γερμανοί γνώριζαν όταν στρατολογήθηκαν για τη κτηνωδία της τελικής λύσης, για τη διαστροφή και την απληστία του Γ Ράιχ που οδήγησε σε ενέργειες που πάντα θα μαυρίζουν την παγκόσμια ιστορία; Υπήρχαν άραγε Γερμανοί που είχαν αντίρρηση σε όσα επιστρατεύτηκαν να υλοποίησουν ή μήπως το γένος τους χαρακτηρίζεται σύσσωμο από την κτηνωδία. Σήμερα, τόσα χρόνια μετά, νομίζω ότι όλοι μας μπορούμε με βεβαιότητα να πούμε ότι υπήρχαν εκατομμύρια Γερμανοί θύματα όχι μόνο του πολέμου που εξ ορισμού συνεπάγεται εγκλήματα κατά του ανθρώπου κι από τις δυο πλευρές αλλά και της χιτλερικής πολιτικής, υπήρχαν άτομα που σημαδεύτηκαν και κατέστρεψαν τη ζωή τους από τις ίδιες τους τις πράξεις αυτές στις οποίες αναγκάστηκαν κάτω από το φόβο να υλοποιήσουν. Ένας από αυτούς είναι ο ήρωας του βιλίου Καρλ Λούντβιχ αξιωματικός της Βέρμαχτ. Η οικογένειά του σκοτώνεται ενώ αυτός υπηρετεί. Σε ποιον να ρίξει τις ευθύνες; Στους εχθρούς της Γερμανίας ή σε όσους άρχισαν τον πόλεμο. Οι πληγές του δεν έχουν σχέση μόνο με το θάνατο αγαπημένων προσώπων.
Γράφει στο ημερολόγιό του:
Τον έλεγαν Ντανιέλ… Το μυαλό του δεν είχε ενηλικιωθεί κι αυτό αποτελούσε ευλογία για την επιβίωσή του μες στην κόλαση του Άουσβιτς… Πρέπει να ήταν ο μόνος κρατούμενος που χαμογελούσε… Είμαι ΄σιγουρος ότι μια τρυφερή μητέρα τον κρατούσε με αγάπη κάποτε στην αγκαλιά της και του τραγουδούσε νανουρίσματα. Μου γεννούσε κι εμένα συναισθήματα στοργής…. Σήμερα έχασα το χαμόγελο του Ντάνιελ, αυτό το αθώο χαμόγελο της άγνοιας που μου επέτρεπε έστω στιγμιαία να ξεχνώ που είμαι, ποιος είμαι… Με διέταξαν να τον συνοδεύσω στους θαλάμους αερίων. Μου λείπει το χαμόγελό του. Κοιτώ ένα κάστρο από χαλίκια, φτιαγμένο από τα χέρια του και η σκέψη μου κρύβεται εκεί μέσα για να θρηνήσει κρυφά, να μην αντιληφθεί κανείς τη λύπη μου.
Ωστόσο το βιβλίο της Πασχαλίας Τραυλού διαπραγματεύεται κάτι πιο σύνθετο από τις τύψεις ενός Γερμανού αξιωματικού.
Η αλήθεια είναι σκληρή αντίπαλος. Είναι φωτιά που καίει, και ταυτόχρονα σε βοηθά να αναγεννηθείς μέσα από την τέφρα σου. Σε κάνει να υποφέρεις, αλλά στο τέλος πάντα σε λυτρώνει. Ετούτη η αλήθεια, όμως έχει χίλια πρόσωπα.
Είναι τα λόγια με τα οποία προλογίζει το δέυτερο μέρος του βιβλίου της η Πασχαλία Τραυλού, ενώ στο τρίτο μέρος τρεις μόνο λέξεις συνοψίζουν το γενικό νόημα του βιβλίου: Λάθος, λάθρα, όλεθρος…
Ένα λάθος που ακολουθήθηκε από την απόκρυψη της αλήθειας για να καταλήξει σε καταστροφή. Όμως πολύ σωστά θέτει τον προβληματισμό η συγγραφέας. Η αλήθεια κάποιες φορές έχει πολλά πρόσωπα. Ωστόσο πάντα οδηγεί στην κάθαρση.
Ποιος είναι ο κρίκος που συνδέει τον Κάρλ Λούντβιχ με τον γνωστό Μέρτεν, τα χρυσορυχεία της Στρατονίκης, τον Λουκά Τιμογιάννη και την αρραβωνιαστικιά του τότε και μετέπειτα γυναίκα του Άννα Αρώνη; Και τι σχέση έχει ο ίδιος με την πράξη του Σπύρου Τιμογιάννη; Ποιες καταστάσεις οδηγούν το νεαρό να σκοτώσει τον ίδιο του τον πατέρα; Ποιο είναι το μυστικό που καλά φυλαγμένο για 25 χρόνια έχει φέρει την καταστροφή στη ζωή αρκετών ανθρώπων; Και ποιος είναι ο ρόλος του Θύμιου Καραμηνά και της Φρίντας, οικονόμου του Κάρλ στην υπόθεση;
Αυτά τα ερωτήματα μπαίνουν σταδιακά στο μυαλό του αναγνώστη καθώς χάνεται στο μαγευτικό ταξίδι που του προσφέρει η Πασχαλία Τραυλού. Τα γεγονότα σε εναλλασσόμενα επίπεδα παρελθόντος και παρόντος δίνονται με μαεστρία έτσι ώστε το ενδιαφέρον να κρατιέται ζωντανό ως το τέλος.
Ο πόλεμος, ανθρώπινο επίτευγμα, δένεται με τη μοίρα, αυτή που δεν ορίζεται από τον ίδιο τον άνθρωπο και τότε θέματα όπως ο έρωτας, το πάθος, η μοναξιά, ο θάνατος, ο ανθρώπινος εγωισμός, τα πολιτικά ιδεώδη,το καθήκον, η αυτοθυσία, το μητρικό ένστικτο, αλλά και η αγάπη παιδιού προς γονείς, οι κοινωνικές σχέσεις, η συναίσθηση των ευθυνών, θέματα διαχρονικά που απασχολούσαν και απασχολούν πάντα τον άνθρωπο έρχονται να δέσουν αριστουργηματικά συνθέτοντας μια καταπληκτική ιστορία που εγείρει στον αναγνώστη δυνατά συναισθήματα και τον αφήνει προβληματισμένο να επεξεργάζεται για καιρό όλα όσα έζησε μέσα από την ανάγνωση. Δύσκολο να ξεχωρίσει κάποιος τον ένοχο από τον αθώο, δύσκολο να δει την πραγματική αιτία του λάθους που οδήγησε στον όλεθρο.
Η συγγραφέας δεν μένει μόνο στην απλή παράθεση των γεγονότων αλλά παράλληλα, με σοβαρότητα και ανάλαφρη φιλοσοφική διάθεση, επιχειρεί μια κάθοδο στην ανθρώπινη ψυχή για να καλύψει την πολυπλοκότητα των ανθρώπινων σχέσεων και πράξεων.
Οι χαρακτήρες άψογοι, η δομή με εντάσεις, υφέσεις, ανατροπές και σταδιακές αποκαλύψεις αιχμαλωτίζει τον αναγνώστη. Όσο για τη γλώσσα και το λεξιλόγιο… Είναι γενική παραδοχή και όχι μόνο δική μου, ότι η Πασχαλία Τραυλού χειρίζεται με άνεση τον πλούτο της ελληνικής γλώσσας. Η συγγραφέας είναι φιλόλογος. Αν το ανέφερα είναι που θέλω να τονίσω ότι η αρτιότητα στη γλώσσα είναι ένα από τα δυνατά σημεία της Πασχαλίας Τραυλού αλλά όχι το μόνο. Εξάλλου με το δοκίμιο της που κυκλοφόρησε πέρυσι και έχει τον τίτλο «Οι εραστές της γραφής» αποδεικνύει ότι έχει βουτήξει εδώ και χρόνια σ’ όλα τα μονοπάτια της λογοτεχνίας και την απασχολούν πολλοί παράμετροι πέρα από τη γλώσσα. Εξάλλου κανείς δεν αποκτά τόσους χιλιάδες αναγνώστες μόνο και μόνο επειδή χειρίζεται άψογα τη γλώσσα.
Έχω διαβάσει σχεδόν όλα τα βιβλία της και, δεν το λέω για πρώτη φορά εδώ, το είπα σε πολλούς αλλά και στην ίδια τη συγγραφέα όταν τελείωσα την ανάγνωση των ρόδων της σιωπής ότι είναι κατά τη γνώμη μου το από τα καλύτερα βιβλία της, χωρίς να θέλω να υπονομεύσω την αξία των υπολοίπων. Εξάλλου την αξία των βιβλίων της την έχουν κρίνει πριν από μένα οι χιλιάδες φανατικοί της αναγνώστες που την ακολουθούν σε κάθε βήμα.
Εύχομαι καλή επιτυχία στο βιβλίο και δημιουργικότητα στην Πασχαλία ώστε να συνεχίζει να μας δίνει τέτοια έργα.
ΓΙΩΤΑ ΦΩΤΟΥ
