"Κράτησέ μου μια αλήθεια για το τέλος" του Βασίλη Μόσχη

Από την παρουσίαση στη Λάρισα 22-4-2015

 

Εξ ορισμού  ένα μυθιστόρημα, για να χαρακτηρισθεί επιτυχημένο, πέρα από την έκταση αφήγησης που προϋποθέτει εμπεριέχει πολυπλοκότητα, διαφορετικά επίπεδα χρόνου, πλοκή συνήθως φανταστική με κάποια πραγματικά στοιχεία και ολοκληρωμένους χαρακτήρες που αλληλεπιδρούν μεταξύ τους  σε προκαθορισμένη διάταξη που ορίζει ο δημιουργός του.  

Το βιβλίο "Κράτησέ μου μια αλήθεια για το τέλος"  έχει όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά αναδεικνύοντας την ικανότητα, το ταλέντο και τη μαεστρία του δημιουργού του.

Είναι το δεύτερο μυθιστόρημα του  Βασίλη Μόσχη   (το πρώτο ήταν το μπεστ σέλλερ Χιλιάδες χρώματα στα μάτια της που απέσπασε θερμές κριτικές). Ο Βασίλης Μόσχης σπούδασε Αγγλική γλώσσα και φιλολογία στο πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης, γράφει την καθημερινή στήλη Ουδέν σχόλιον στην εφημερίδα Ολύμπιο Βήμα της Κατερίνης και τη στήλη Βιβλίο ενώ έχει γράψει οκτώ βιβλία για τη διδασκαλία της αγγλικής γλώσσας.

« Κράτησε μου μια αλήθεια για το τέλος» Το εξώφυλλο καλαίσθητο και απόλυτα δεμένο με την υπόθεση ενώ ο τίτλος εμπεριέχει τη λέξη κλειδί που είναι η «αλήθεια».   Εξάλλου όπως τονίζει ο συγγραφέας στον πρόλογο « η αλήθεια είναι το ζητούμενο και γλυκά την αποδιώχνουμε».

 Σημειολογικός ο τίτλος. Η αλήθεια αποκαλύπτεται μόνο στο τέλος του βιβλίου, τότε που τη μαθαίνουν και οι αναγνώστες αφού το βιβλίο χαρακτηρίζεται από ανατροπές οι οποίες συνεχίζονται ως τις τελευταίες σελίδες και καταφέρνουν να αιχμαλωτίσουν το ενδιαφέρον.  

Στην πραγματική ζωή πόσο μπορεί να αργήσει αυτή η αποκάλυψη της αλήθειας;  Για πόσο χρονικό διάστημα μπορούν να κρατηθούν κρυμμένα μυστικά;  Κρατούνται εσαεί κρυμμένα μυστικά ή μήπως ακόμα κι όταν όλα δείχνουν πως είναι πλέον αργά όλα βγαίνουν στο φως; Πόσο αδύναμος είναι ο άνθρωπος μπρος στη μοίρα και πόσο ο ίδιος μπορεί να πάρει στα χέρια του την ίδια του τη ζωή ή να αποδώσει μόνος του δικαιοσύνη; Αυτά τα ερωτήματα μπαίνουν μέσα από τις σελίδες του μυθιστορήματος, ερωτήματα στα οποία ο συγγραφέας δεν απαντά ξεκάθαρα θέλοντας να κάνει τον αναγνώστη συμμέτοχο. Εξάλλου αυτό δεν είναι λογοτεχνία; Η ερμηνεία σύμφωνα με τα ξεχωριστά προσωπικά βιώματα;

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Όταν  στις πρώτες σελίδες του βιβλίου μια ηλικιωμένη γυναίκα, η Μαριάνθη, γίνεται μάρτυρας μιας δολοφονίας δεν μπορεί να περάσει από το μυαλό του αναγνώστη ότι θα διαβάσει κάτι παραπάνω από ένα μυστηριώδες ίσως αστυνομικό μυθιστόρημα, πόσο περισσότερο ότι τον περιμένει ένα ταξίδι στο παρελθόν, σε στιγμές σημαντικές για την ιστορία της Ελλάδας.

Η Μαριάνθη  βρίσκεται στην υπηρεσία του μοναχικού αλλά διάσημου ηθοποιού Αλέξη Μακρή από την εποχή που εκείνος ήταν μικρός. Γύρω από αυτόν τον ήρωα  σταδιακά ο συγγραφέας υφαίνει την πλοκή αρχίζοντας να εμφανίζει πρόσωπα με διαφορετικό χαρακτήρα και υπόσταση. Η Δανάη Ρήγα, η νεαρή δικηγόρος που έχει καταφέρει με κόπο και στερήσεις να επιτύχει τους στόχους της, μαγνητίζει τον ηθοποιό αλλά η ίδια  ερωτεύεται τον Νικόλα Χαλκιά ο οποίος μόνο ξεκάθαρες προθέσεις δεν έχει για εκείνη. Δίπλα στον ηθοποιό  εμφανίζεται επίσης μια άλλη νέα γυναίκα η Ζωή Μεταξά. Με ποια από τις δυο είναι ερωτευμένος ο νεαρός Αλέξης; Τι είναι αυτό που κρύβει κάνοντας το μυαλό του αναγνώστη να τρέχει σε χίλιους δρόμους;

Ο έρωτας έχει το ρόλο του μέσα στο βιβλίο – πώς θα μπορούσε εξάλλου να λείπει αφού το μυθιστόρημα αναπαριστά την πραγματική ζωή στην οποία ο έρωτας έχει κυρίαρχο ρόλο. Ο έρωτας συνδέει πολλούς από τους ήρωες του βιβλίου και τον βλέπουμε σ’ όλες τις μορφές του: να γίνεται κινητήριος δύναμη, στήριγμα, ελπίδα, λιμάνι όπως επίσης και καταστροφή, να δίνει πόνο ή να οδηγεί σε συμβιβασμούς, να εξαπατά, να προδίδει.  Γίνεται πρόφαση για τον συγγραφέα έτσι ώστε να μπει στα βάθη της ανθρώπινης ψυχής και να εξετάσει διαφορετικές συμπεριφορές και στάσεις ζωής.  

Εκτός από τη Μαριάνθη δίπλα στους νεαρούς ήρωες συνυπάρχει και παίζει καθοριστικό ρόλο  μια άλλη γενιά, αυτή που έζησε τον πόλεμο, την κατοχή, τον εμφύλιο και όρισε τη διαδρομή των απογόνων της. Υπάρχει άραγε άνθρωπος  του οποίου η ζωή δεν σχετίζεται με τις ρίζες του και τις αποφάσεις προγενεστέρων;  Ο χαρακτήρας όμως μπορεί να θεωρηθεί ότι κληρονομείται; Τα παιδιά μοιάζουν στους γονείς; Ακολουθούν ή επαναλαμβάνουν τις πράξεις τους; Αντιδρούν με τον ίδιο τρόπο;

Ο Γεράσιμος Χαλκιάς, πατέρας του Νικόλα, ψάχνει να βρει την ταυτότητα αυτού που τον εκβιάζει στο παρελθόν, στα χρόνια της γερμανικής κατοχής τότε που κάποιοι δε δίστασαν να συνεργαστούν με τους κατακτητές ή να αδικήσουν συμπατριώτες.

Ο πατέρας του Γεράσιμου, πιο πίσω ακόμα, δρα στα ληστοκρατούμενα βουνά των συνόρων της τότε ελεύθερης Ελλάδας, φέρνοντας στο προσκήνιο ιστορικές στιγμές που έχουν ένα ξεχωριστό χρώμα και πράξεις οι οποίες μπορούν να πάρουν πολλές ερμηνείες. Εδώ είναι που αναφέρεται και η πρώτη μετανάστευση των ελλήνων στην Αμερική . Τρεις γενιές, τρεις λοιπόν, διαφορετικές εποχές, τρεις διαφορετικοί τρόποι ζωής που ωστόσο εκτός από το αίμα έχουν κοινά που τους συνδέουν αναμεταξύ τους.

Η Αργυρώ, μητέρα της Δανάης έχει φυλαγμένα τα δικά της μυστικά που ανάγονται επίσης στην εποχή της κατοχής και του εμφυλίου. Μιας εποχής που ο συγγραφέας καταφέρνει να ζωντανέψει με επιτυχία χρησιμοποιώντας τόσα πραγματολογικά στοιχεία όσα πραγματικά χρειάζονται για να στηρίξουν το μύθο προκαλώντας έντονη συναισθηματική φόρτιση στον αναγνώστη.  Κι εδώ επίσης παρακολουθούμε τη δράση τριών γενεών. Ιδιαίτερα φορτισμένη η σκηνή όπου η μάνα ψάχνει το νεκρό παιδί της σκάβοντας το χώμα με τα νύχια της. Μια μάνα που γεύεται τον πόνο σε όλο του το μεγαλείο, βιώνει τα αποτελέσματα του πολέμου με τον χειρότερο τρόπο, μένει στη ζωή ελπίζοντας σε μια συνάντηση με το δεύτερο χαμένο παιδί της, τον μόνο δικό της άνθρωπο που της απόμεινε, την άλλη κόρη που η ίδια είχε παραδώσει στη δούλεψη της εύπορη κυρίας με μοναδική έννοια την επιβίωσή της  κι όταν αυτή η συνάντηση έρχεται τότε η μάνα αφήνεται στο θάνατο έχοντας ξεμείνει από απόθεμα δύναμης.  Απέναντι ένας άλλος κόσμος, εκείνος του άπληστου κτηματία που  διαφεντεύει μοίρες,  αποφασίζει για ζωές,  έχει άλλη άποψη για την τιμή και την υπόληψη του καθενός.   Ως πού μπορεί να φτάσει η προστασία του προσωπικού συμφέροντος; Είναι δυνατόν μπρος σ’ αυτό  το προσωπικό συμφέρον  να θυσιαστούν ζωές, ακόμα και ολόκληρα χωριά;  Πως ακριβώς ορίζεται η ακεραιότητα του χαρακτήρα;  Σίγουρα δεν υπάρχουν δικαιολογίες για ακραίες συμπεριφορές, υπάρχουν όμως εξηγήσεις για αυτές τις συμπεριφορές ή όλα έχουν σχέση με την ψυχοσύνθεση του κάθε ατόμου;

Διαφορετικές κοινωνικές τάξεις λοιπόν, διαφορετικές ιδεολογίες, ξεχωριστοί χαρακτήρες, άλλα σχέδια, στόχοι και προσδοκίες.  Η ανέχεια, η φτώχεια, η αδικία αλλά και η εκμετάλλευση, η απληστία  ορίζουν μοίρες, σημαδεύουν ζωές, χαράζουν πορείες.  Η ύπαρξη μιας μεγάλης γκάμας διαφορετικών χαρακτήρων  μέσα στο κείμενο αποδεικνύει την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης ψυχής και σκέψης.  Η γυναίκα της εποχής  γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης στις ορέξεις του αρσενικού ωστόσο καταφέρνει να βρει τη δύναμη να αγωνισθεί προκειμένου να βοηθήσει τους αγαπημένους της.  Η γυναίκα που είναι ερωμένη, σύζυγος αλλά πάνω από όλα μητέρα . Η γυναίκα που μπορεί να μαζέψει τα συντρίμμια και να προχωρήσει εμπρός στη ζωή κι ας κρύβει βαθιά μέσα της μεγάλο πόνο. Η ζωή δυστυχώς πρέπει να συνεχιστεί ακόμα κι όταν όλα έχουν χαθεί.

 Ιδιαίτερη φιγούρα μέσα στο βιβλίο η Λέγκω της οποίας το μυαλό σάλεψε εξαιτίας του μεγάλου πόνου,  η Λέγκω που  μέσα στην απομόνωσή της βλέπει καθαρότερα από τους άλλους, η Λέγκω που έχει κομβικό ρόλο τόσο στο παρελθόν όσο και στο παρόν. 

Ο χώρος στον οποίο κινείται η ιστορία είναι αφενός ο Όλυμπος με το Λιτόχωρο, τον Άγιο Παντελεήμονα, το ορεινό Λιβάδι και τον παραθαλάσσιο Πλαταμώνα κι αφετέρου η Αθήνα, η Ύδρα, το Σούνιο.  Ο Όλυμπος τόσο στην εποχή της κατοχής όσο και στην εποχή των ληστών έχει να παρουσιάσει άκρως ενδιαφέρουσες ιστορίες με αγώνες, θυσίες και κατορθώματα.  Ο συγγραφέας χωρίς να κουράζει με ατέλειωτες και περιττές περιγραφές και  χρησιμοποιώντας απλή, ζεστή γλώσσα -απαλλαγμένη από λογοτεχνικούς ακροβατισμούς-  καταφέρνει να μεταφέρει τον αναγνώστη στις περιοχές αυτές, τον βάζει να περπατά δίπλα στους ήρωες, να νοιώθει  τον αέρα του βουνού, να ακούει τον ήχο του κύματος και παράλληλα εγείρει τα συναισθήματά του, τον ωθεί να συμπάσχει και να αγωνιά δίπλα στους ήρωες, να ελπίζει, να αγανακτά, να προσδοκά τη λύτρωση.

Πέρα από τα ιστορικά γεγονότα και την πολυπλοκότητα των τρόπων δράσης των ηρώων εκείνο που χαρακτηρίζει το βιβλίο είναι η άψογα δομημένη πλοκή, μια πλοκή με σωστά τοποθετημένες υφέσεις και εντάσεις που εξακτινώνεται σε παράλληλους δρόμους και  συγκλίνει πάλι στον κεντρικό άξονα δημιουργώντας την αίσθηση του μυστηρίου και κρατώντας καθ’ όλη τη διάρκεια της ανάγνωσης το ενδιαφέρον σε υψηλά επίπεδα. Παρόλο που ο συγγραφέας  κάνει τη χρήση προοικονομίας στο κείμενό του, πλέκοντας με τέχνη το μύθο και συνδέοντας γεγονότα, ήρωες και καταστάσεις, ο αναγνώστης συχνά βρίσκεται προ εκπλήξεων. Το τέλος απρόσμενο αλλά λυτρωτικό. Όλα μπαίνουν στη θέση τους και η αλήθεια που φανερώνεται καταφέρνει να φέρει τη γαλήνη στην ψυχή όχι μόνο των ηρώων αλλά και των αναγνωστών οι οποίοι κλείνοντας το βιβλίο κρατούν τους προβληματισμούς, τις παραδοχές, την ιστορία μέσα τους.

Του εύχομαι καλή επιτυχία και στον Βασίλη Μόσχη δημιουργικότητα ώστε να μας δώσει κι άλλα ενδιαφέροντα βιβλία