Τετάρτη 13 Φεβρουαρίου 2008

Η σύγχρονη κοινωνία και το παιδικό λογοτεχνικό βιβλίο

Τη σημερινή κοινωνία την ονόμασαν κοινωνία της γνώσης και της πληροφόρησης εξαιτίας της ιλιγγιώδους ανάπτυξης της τεχνολογίας και της αστραπιαίας μετάδοσης των πληροφοριών μέσα από τα ποικίλα μέσα μαζικής ενημέρωσης.
Την ανάπτυξη της τεχνολογίας και την άλογη χρήση αυτής την έχουν ακολουθήσει απότομες κοινωνικές μεταβολές και νέες τάσεις. Τάση για βελτίωση της ζωής από υλική μόνο άποψη, χωρίς ανάλογο ενδιαφέρον για την ψυχική καλλιέργεια του ανθρώπου, τάσεις ατομικιστικές, τάσεις αδυσώπητου ανταγωνισμού, τάσεις χρησιμοθηρίας και ωφελιμισμού.
Και τούτες οι τάσεις έχουν δημιουργήσει άγχος στο σύγχρονο άνθρωπο, δυσκολίες στις ανθρώπινες σχέσεις και σοβαρά κοινωνικά προβλήματα.
Άλλο χαρακτηριστικό της σύγχρονης κοινωνίας είναι η ασυνέπεια ανάμεσα σε θεωρίες και πράξεις, οι αντιφάσεις μεταξύ λόγων και έργων. « Ο σύγχρονος άνθρωπος και ιδιαίτερα ο άνθρωπος στις αναπτυγμένες χώρες, ενώ επιθυμεί την ειρήνη προετοιμάζεται για πόλεμο ή εξωθεί άλλους λαούς σε πολεμικές συγκρούσεις μεταξύ τους. Ενώ θέλει την οικονομική συνεργασία οργανώνεται με βάση τον οικονομικό ανταγωνισμό. Μιλάει για την επικράτηση της δικαιοσύνης και ακολουθεί στην πολιτική του την αρχή του συμφέροντος. Διακηρύττει την προσήλωσή του στα ανθρώπινα δικαιώματα και στην πράξη τα υποτάσσει στη σκοπιμότητα της στιγμής.
Πρόκειται λοιπόν για μια κοινωνία με παραφρονητικές τάσεις και αποκλίσεις, για μια κοινωνία με σοβαρά προβλήματα που φανερό είναι ότι πρέπει να βελτιωθεί.
Λαμβάνοντας υπόψη όλα τα παραπάνω η διεθνής εκπαιδευτική κοινότητα όρισε σα στόχο της σύγχρονης εκπαίδευσης
Τη δημιουργία ατόμου με ισχυρή αυτοεκτίμηση, συναισθηματική σταθερότητα, κριτική και διαλεκτική ικανότητα ,θετική διάθεση για συνεργασία. Με παράλληλη τη διατήρηση της πολιτισμικής και γλωσσικής του ταυτότητας


Το παιδικό λογοτεχνικό βιβλίο με τα στοιχεία που εξ ορισμού διαθέτει είναι ένα μέσο που μπορεί να βοηθήσει στην κατεύθυνση αυτή;
Είναι το είδος του βιβλίου το οποίο γράφεται από ενήλικες και απευθύνεται στα παιδιά . Και ακριβώς επειδή απευθύνεται στα παιδιά το πολύτιμο εκείνο τμήμα της κοινωνίας, στο οποίο στηρίζεται η ελπίδα για τη βελτίωση όσων παραπάνω περιγράψαμε, θεωρήθηκε από πολλούς ότι ο ρόλος του είναι πολύ σημαντικός.
Αναφέραμε προηγουμένως ότι η κοινωνία μας ονομάστηκε κοινωνία της γνώσης και της πληροφόρησης. Της πληροφόρησης εξαιτίας της ταχύτατης μετάδοσης των πληροφοριών. Δεν παράγεται με απίστευτη ταχύτητα απλά η γνώση, αλλά την ίδια στιγμή της, αυτή φτάνει κατευθείαν στον οποιοδήποτε μέσα από τα ΜΜΕ.
Σήμερα το ρόλο του βιβλίου, αλλά και του παιχνιδιού τον έχουν αναλάβει η τηλεόραση και τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, το Ιντερνετ,κ.λ.π...
Και εδώ πρέπει να τονίσουμε ότι ο ρόλος των ΜΜΕ τόσο των οπτικοακουστικών όσο και των εντύπων, είναι σημαντικός αφού είναι κανάλια πληροφόρησης, παρέχουν εκπαιδευτικό υλικό, καλύπτουν και αναδιοργανώνουν την κουλτούρα, αποτελούν δυνατότητες κάλυψης του ελεύθερου χρόνου.
Εκείνο που χαρακτηρίζει τα οπτικοακουστικά μέσα επικοινωνίας είναι η αληθοφάνεια. Οι τεχνικές που χρησιμοποιούν κατασκευάζουν μια καινούρια πραγματικότητα που μοιάζει με τη φυσική αλλά δεν ταυτίζεται με αυτή. Η τηλεόραση (το μέσο που κατέχει κυρίαρχη θέση) καθιστά αδύνατη την κριτική κατανόηση της πραγματικότητας.
Η επικοινωνία εδώ είναι μονής κατεύθυνσης καθώς ο δέκτης υφίσταται το βομβαρδισμό των εικόνων χωρίς δυνατότητες απόκρισης. Ο κίνδυνος της παθητικής κατανάλωσης μηνυμάτων είναι πολύ μεγαλύτερος από ότι πιστεύουμε. Η γοητεία της εικόνας μπορεί να αποκοιμίσει το κριτικό πνεύμα ενώ οι αδιάκοπη εναλλαγή της μπορεί να υπνωτίσει ως και να αποχαυνώσει το δέκτη. Σίγουρα όλα αυτά δεν παραπέμπουν σε δημιουργικότητα.
Οι κινούμενες εικόνες δεν ελέγχονται εύκολα, αγγίζουν την αίσθηση χωρίς να υπακούσουν αναγκαστικά στον έλεγχο της σκέψης. Μπροστά στη δύναμη και στη μαγεία της εικόνας η διαίσθηση και η συγκίνηση ενεργοποιούνται πριν ο έλεγχος της προσωπικότητας να είναι σε θέση να συλλάβει το νόημα. Η μορφή της έκφρασης στην περίπτωση αυτή γίνεται καθοδηγούμενη ως και επικίνδυνη. (παράδειγμα, πόσο μάλλον τα παιδιά)
Η έντυπη επικοινωνία είναι η μορφή επικοινωνίας η οποία επιτρέπει την εκτεταμένη προσοχή, την επαναλαμβανόμενη ανάγνωση και την αξιολογική επεξεργασία. Έχει μεγαλύτερες δυνατότητες στην έκφραση και μετάδοση αφηρημένων και πολύπλοκων εννοιών. Ευνοεί την αφαίρεση, τη λογική αλληλουχία, την κριτική επεξεργασία, την ορθολογική σκέψη.
Ενώ η προφορική επικοινωνία είναι άμεση και αμφίδρομη, στην έντυπη επικοινωνία ο συγγραφέας που παράγει το κείμενο το εμπιστεύεται στις διάφορες ερμηνείες του αναγνώστη ο οποίος καλείται να εμπλακεί ενεργητικά, να θέσει μια σειρά συλλογισμών, να χρησιμοποιήσει τις εμπειρίες και τα βιώματά του, να βάλει κάτι από τον εαυτό του. Τα περιθώρια ερμηνείας είναι μικρά για τον αναγνώστη όταν ο σκοπός του κειμένου είναι διδακτικός και μεγάλα όταν ο σκοπός είναι αισθητικός. Τα ανοιχτά κείμενα που επιδέχονται πολλές ερμηνείες είναι αυτά που κεντρίζουν και απελευθερώνουν τη φαντασία του αναγνώστη, άρα καλλιεργούν τη δημιουργικότητα εάν δεχτούμε ότι δημιουργικότητα είναι η ικανότητα που καθιστά κάθε άτομο ικανό να αντιμετωπίζει με ευαισθησία και πρωτοτυπία τα διάφορα προβλήματα και τις δυσκολίες της ζωής, να συμπληρώνει τη γνώση του με μεθοδικότητα και τάξη, να αναζητεί λύση σε κάθε δυσχέρεια και να τροποποιεί με επιτυχία τις υποθέσεις του.
Λογοτεχνικό κείμενο είναι ένα αισθητικά δικαιωμένο ανοιχτό κείμενο που επιδέχεται πολλές ερμηνείες ανάλογα με τον αναγνώστη. Ανοιχτό, γιατί όταν ο κάθε συγγραφέας θα παραδώσει στο κοινό ένα κείμενο, αυτό είναι ακόμα ανολοκλήρωτο. Αυτός που θα το ολοκληρώσει, θα το βοηθήσει να λειτουργήσει, να ζωντανέψει θα είναι ο ίδιος ο αναγνώστης.
Ο Tournier είπε ότι το βιβλίο είναι ένα πουλί ξερακιανό, ξαιματισμένο, ξελιγωμένο για ανθρώπινη ζεστασιά και, όταν πετάει, ψάχνει να βρει αναγνώστη με σάρκα και αίμα, για να κουρνιάσει επάνω του και να χορτάσει από τη ζωή και τα όνειρά του. Να γίνει ένα ζωντανό έργο. Να μη μαραζώνει σε κάποιο ράφι.
Σε ένα βιβλίο οι λέξεις διαμεσολαβούν ανάμεσα στην πραγματικότητα και το υποκείμενο. Υπάρχει μια απόσταση ανάμεσα στο υποκείμενο και το περιγραφόμενο γεγονός. Ο συγγραφέας περιγράφει με λέξεις και κωδικοποιεί τα γεγονότα. Ο αναγνώστης οφείλει να ενεργοποιήσει και να ασκήσει τις διανοητικές του ικανότητες καθώς και τη φαντασία του για να αποκωδικοποιήσει το κείμενο και να αναπλάσει το γεγονός. Έχει όλο το χρόνο να το αποκρυπτογραφήσει να το αξιολογήσει και να εφεύρει τις δικές του παραστάσεις. Μπορεί να σταματήσει σε μια σελίδα να σκεφτεί, να γυρίσει στις πίσω σελίδες, να διαβάσει το βιβλίο όπου και όποτε θέλει με ένα ρυθμό που καθορίζει ο ίδιος. Παράλληλα του δίνεται η ευκαιρία να παρατηρεί πολλές από τις συγκινήσεις του με ασφάλεια. Την ώρα που διαβάζει αισθάνεται μια σιγουριά γιατί γνωρίζει ότι μπορεί να αποτραβηχτεί από τη συγκινησιακή κατάσταση οποιαδήποτε στιγμή το θελήσει ή όποτε παραστεί ανάγκη.
Επίσης μέσα από το βιβλίο αναπτύσσεται η γλώσσα. Ανάπτυξη της γλώσσας όμως σημαίνει βελτίωση της σκέψης και μεγαλύτερο άπλωμα στον κόσμο και κατά συνέπεια μεγαλύτερη δυνατότητα εξερεύνησής του. Η γλώσσα εξωραϊζει την έκφραση και τις ιδέες των ανθρώπων και συμβάλει στη μετάδοσή τους. Προσφέρει τη χαρά της ομιλίας, των αστεϊσμών και του δημιουργικού γραψίματος.
Εξάλλου κάθε ηλικίας αναγνώστης μπορεί να βρει στα βιβλία κομμάτια τόσο συναρπαστικά ώστε για αυτόν να αποτελούν άμεσες εμπειρίες. Εμπειρίες μάλιστα που μπορεί να επεκταθούν πέρα από την εποχή μας, στο παρελθόν και στο μέλλον, και πέρα από το περιβάλλον που ζούμε , να εισχωρήσουν στους κόσμους της αφαίρεσης, του συλλογισμού και της φαντασίας.
Το παιδικό βιβλίο βοηθά το παιδί να ξεπεράσει τις φυσιολογικές δυσκολίες της ανάπτυξης γιατί το φέρνει σε επαφή με τα προβλήματα της πραγματικότητας και του δείχνει ότι αυτά είναι μέρος της ζωής και της ανθρώπινης φύσης και μπορούν να ξεπεραστούν. Έτσι η σπουδαιότερη λειτουργία του βιβλίου είναι ότι βοηθάει στην ωρίμανση της προσωπικότητας του παιδιού, στην απόκτηση κοινωνικής ευαισθησίας και ηθικής συνείδησης.
Παράλληλα προβάλει πρόσωπα προς ταύτιση, τρόπους συμπεριφοράς, μοντέλα σχέσεων με τους άλλους. Διαβάζοντας ένα λογοτεχνικό βιβλίο το παιδί είναι σα να μετέχει σε ένα θεατρικό έργο, όπου γίνεται ήρωας επινοώντας ή προβάλλοντας έναν ρόλο για τον εαυτό του.
Το παιδικό λογοτεχνικό βιβλίο είναι αναμφισβήτητα εκείνο που, αναπτύσσοντας τη φαντασία τη δημιουργικότητα και την έκφραση των παιδιών, μπορεί να οδηγήσει σε μια καλύτερη κοινωνία. Μένει να βρεθούν δρόμοι συνάντησης των μικρών αναγνωστών με το είδος αυτού του βιβλίου.

2 σχόλια:

clementine είπε...

καλησπέρα κυρία Φώτου,
Εχω δεί το ιστολόγιό σας (καθώς έχω ιδιαίτερη προτίμηση στις εκδόσεις Ψυχογιός) εδώ και καιρό και είχα ξαναπροσπαθήσει να σας γράψω, αλλά είχα δυσκολίες με το διαδίκτυο.
Η λογοτεχνία μου αρέσει ιδιαίτερα, αν και στα σχολικά μου χρόνια δεν είχα, δυστυχώς, ανθρώπους και δασκάλους να με μάθουν να την αγαπήσω νωρίς. Τώρα λοιπόν θέλω να είμαι αυτή που θα μάθω τα δικά μου παιδιά να αγαπήσουν το βιβλίο, να μην το βλέπουν μόνο ένα άψυχο πράγμα με μαύρα σημάδια και να τους δώσω να καταλάβουν ότι είναι το μέσο για να διευρύνουν και να απελευθερώσουν τη φαντασία τους, τη δημιουργικότητά τους, αλλά και να εμπλουτίσουν την τόσο θαυμάσια γλώσσα μας.
Εχω δύο μικρά ένα αγοράκι 5 και ένα κοριτσάκι 3 ετών. Προσπαθώ όλο και περισσότερο να διαβάζω μπροστά τους για να παραδειγματίζονται. Με τη μικρή μάλλον τα έχω καταφέρει. Μόλις βλέπει βιβλία θέλει οπωσδήποτε να τα αγοράζουμε και τα βράδια κοιμάται με αυτά. Την έχω δεί όταν είναι μόνη της στο δωμάτιό της να κάνει ότι διαβάζει φτιάχνοντας ιστορίες. Ο μεγάλος όμως με δυσκολεύει λιγάκι. Μάλλον δείχνει να βαριέται, τον ενθουσιάζουν περισσότερο οι ταινίες ή ηλεκτρονικά παιχνίδια. Και δεν έχω κάτι εναντίων τους’ πιστεύω ότι όλα χρειάζονται όταν υπάρχει μέτρο. Αλλά θα ήθελα να μάθει από τώρα ότι το βιβλίο θα τον βοηθήσει πολύ στο να διευρύνει τη σκέψη του και την κρίση του.
Θα τολμήσω λοιπόν να ζητήσω τις συμβουλές σας πάνω στο θέμα και να μου προτείνετε ενδεχομένως κάποια βιβλία που θα του κεντρίσουν το ενδιαφέρον και θα τα κοιτάξει ξανά αφού το κλείσουμε.
Αναμένω το νέο σας βιβλίο στις αρχές του Μάη και ελπίζω να το βρώ στην έκθεση που θα ξεκινήσει στις 8 Μαϊου. Σας εύχομαι Καλό Πάσχα και καλή δύναμη για τη συνέχεια.
Με εκτίμηση,

Γιώτα Φώτου είπε...

Λοιπόν Κλημεντίνη.
Εύχομαι υγεία και καλή τύχη στα παιδάκια σου. Πριν σου πω ότιδήποτε άλλο θέλω να σου τονίσω να χαρείς όσο πιο την εποχή αυτή που τα παιδιά σου είναι μικρά. Πίστεψέ με είναι μια μαγική εποχή που κάποια στιγμή φεύγει ανεπιστρεπτή. Τα δικά μου 3 παληκάρια μεγάλωσαν. Μόνο ο τρίτος έμεινε στο σπίτι αλλά και αυτός είναι τρίτη λυκείου.
Λοιπόν θα ξεκινήσω από μια γενική συμβουλή. Τα παιδιά χρειάζονται επιβράβευση σε ότι κάνουν. Το πιο σημαντικό που έχεις να κάνεις σα μάνα είναι να τους καλιεργήσεις αυτοεκτίμηση. Μετά να τους μορφώσεις και να τους μυήσεις στη λογοτεχνία. προς Θεού δεν εννοώ ότι εσύ δεν το κάνεις. Απλά αυτό είναι μια συμβουλή την οποία θεωρώ ότι η εμπειρία μου από τριάντα χρόνια στην εκπαίδευση και από το μεγάλωμα τριων παιδιών με αναγκάζει να την προτάσσω. Η αλήθεια είναι ότι τα αγόρια δεν είναι τόσο δεκτικά στα εξωσχολικά βιβλία. Τα ενδιαφέροντά του ψάξε και πάρε ανάλογα βιβλία. Δως του την πρωτοβουλία επιλογής. Στην ηλικία αυτή σίγουρα καλό είναι να δίνονται βιβλία με εικονογράφηση, εύκολα στην κατανόηση και ευχάριστα. Αυτά νομίζω τα ξέρεις. Πάρε αφορμή από κάποιο γεγονός της καθημερινότητας που τον απασχόλησε και παρουσίασέ του ένα ανάλογο βιβλίο. Και μη στενοχωριέσαι είναι πολύ μικρός ακόμα. Το κυριότερο για να παρασυρθεί να διαβάσει ένα παιδί, να ασχοληθεί τέλος πάντων με κάποιο βιβλίο είναι να έχει ανάλογα πρότυπα. Όταν στο σπίτι διαβάζουν, δεν μπορεί και το ίδιο κάποια στιγμή θα παρακινηθεί να κάνει το ίδιο,
ΦιΛάκια και τα ξαναλέμε