Πρόγραμμα φιλαναγνωσίας στα δημοτικά σχολεία

Η σημασία του παιδικού λογοτεχνικού βιβλίου στη σημερινή κοινωνία, την κοινωνία της πληροφόρησης και της γνώσης, έχει από πολλούς τονιστεί αλλά στο ερώτημα: διαβάζουν σήμερα τα παιδιά; η απάντηση είναι: όχι όσο θα έπρεπε. Υπάρχουν κάποιοι παράγοντες οι οποίοι εμποδίζουν τη συνάντηση του παιδιού με το λογοτεχνικό βιβλίο. Μέσα σ' αυτούς είναι αναμφισβήτητα η οικογένεια και τα πρότυπα που προσφέρει, ο κοινωνικός περίγυρος, η τηλεόραση και τα ηλεκτρονικά μέσα μαζικής πληροφόρησης. Ακόμα και το σχολείο έχει την ευθύνη του. Τα ωρολόγια προγράμματα και η λανθασμένη, για πολλά χρόνια, αντιμετώπιση των λογοτεχνικών κειμένων, δεν επέτρεψαν στα παιδιά να κατανοήσουν ότι η λογοτεχνία αποσκοπεί πρωταρχικά στην αισθητική απόλαυση, διερύνει ορίζοντες, καλλιεργεί τη φαντασία, την έκφραση και τη δημιουργικότητα.

(Δημοτικό σχολείο Ριζού Έδεσσας)








Ωστόσο με το Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών γίνονται σοβαρές προσπάθειες ουσιαστικότερης προσέγγισης της λογοτεχνίας μέσα στο σχολείο. Για πρώτη φορά βλέπουμε να αφιερώνεται ειδικό κεφάλαιο που αφορά στη λογοτεχνία μέσα στο ΑΠΣ του γλωσσικού μαθήματος, δίνεται η δυνατότητα αντικατάστασης των 25% των κειμένων με αυθεντικά κείμενα (μέσα σ' αυτά μπορεί να είναι και λογοτεχνικά), καθιερώνεται η Ευέλικτη ζώνη που προσφέρει στον εκπαιδευτικό ώρες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν και για τη λογοτεχνία, τα νέα ανθολόγια περιέχουν αξιόλογα κείμενα συγχρόνων και κλασικών συγγραφέων, στα κεφάλαια των βιβλίων της γλώσσας γίνονται βιβλιοπροτάσεις σχετικές με τη θεματολογία, ενώ βρίσκουμε ακόμα και σχετικές οδηγίες για γονείς.
Στο ΔΕΠΠΣ τονίζεται μεταξύ άλλων ότι κρίνεται σκόπιμη η μερική αποσύνδεση της διδασκαλίας των λογοτεχνικών κειμένων από τη διδασκαλία του γλωσικού μαθήματος, γιατί η λογοτεχνία παίζει ένα σημαντικό ρόλο στη γλωσσική και γενικότερα αισθητική καλλιέργεια το ατόμου και στην ευαισθητοποίησή του απέναντι στη ζωή.
Προτείνεται η λογοτεχνία να αξιοποιείται στο πλαίσιο άλλων μαθημάτων και τονίζεται η ανάγκη βιωματικής προσέγγισης χωρίς αναλύσεις και επιπλέον γραμματικές και συντακτικές αποδομήσεις που κατακερματίζουν το περιέχόμενο του κειμένου και μηδενίζουν την αισθητική απόλαυση. Προτείνονται δραστηριότητες όπως: αφήγηση,βιβλιοπαρουσιάσεις, δημιουργικό γράψιμο, προσκλήσεις συγγραφέων βιβλιοκουίζ, δραματοποιήσεις, σύνδεση με μουσική κλπ.
Η αλήθεια είναι ότι πολλοί εκπαιδευτικοί, αξιοποίησαν τα παραπάνω και προχώρησαν σε σχεδιασμό εντυπωσιακών σχεδίων εργασίας και δραστηριοτήτων αλλά το παράπονο πολλών ήταν και είναι ότι όλα αυτά γίνονται κάτω από την πίεση του ωρολογίου προγράμματος αφού αυτό δεν προνοεί ώρα αφιερωμένη αποκλειστικά στη λογοτεχνία ώστε να έρθουν τα παιδιά σε επαφή με αυθεντικά και ολόκληρα λογοτεχνικά έργα (στο ανθολόγιο συνήθως τα περισσότερα κείμενα είναι αποσπάσματα βιβλίων)
Από το σχολικό έτος (2010-2011) το Υπουργείο Παιδείας, Δια βίου μάθησης και θρησκευμάτων προχωρά στη θεσμοθέτηση του Νέου Σχολείου με νέο ενιαίο αναμορφωμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα που θα λειτουργήσει κατ' αρχήν πιλοτικά σε 800 ολοήμερα δημοτικά σχολεία της χώρας και μέσα σ' αυτό καθιερώνεται ο θεσμός της φιλαναγνωσίας για την Α και Β τάξη του δημοτικού. Αναλυτικότερα: Το γλωσσικό μάθημα αυτών των τάξεων αυξάνεται από 9 σε 10 ώρες και η επιπλέον αυτή ώρα διατίθεται για την ανάγνωση λογοτεχνικών κειμένων (φιλαναγνωσία) Σίγουρα αυτό είναι ένα θετικό μέτρο και λύνει τα προβλήματα των εκπαιδευτικών που αφορούσαν στη συνέπειά τους με το ωρολόγιο πρόγραμμα. Ωστόσο εύλογα προκύπτει το ερώτημα: Η φιλαναγνωσία αφορά μόνο στην Α και Β τάξη (σε παιδιά ηλικίας 7 χρονών); Στις επόμενες τάξεις; Εκεί δεν είναι απαραίτητες ώρες για φιλαναγνωσία; (Σημ. στις επόμενες τάξεις έχουν αυξηθεί οι ώρες της Φυσικής Αγωγής και των Αγγλικών και έχει προστεθεί το μάθημα των ΤΠΕ).
Θέλουμε εδώ να πιστεύουμε ότι τα 800 σχολεία θα λειτουργήσουν σαν πιλοτικά με όλη τη σημασία της λέξης και θα αξιολογηθούν κατάλληλα τα συμπεράσματα που θα προκύψουν από τη λειτουργία τους.
Την καθιέρωση του προγράμματος της φιλαναγνωσίας στο δημοτικό ακολούθησε σχέδιο του ΕΚΕΒΙ, όπου δίνεται ο σκοπός, οι επιμέρους στόχοι, προτεινόμενες δραστηριότητες, ενδεικτικό σχέδιο υλοποίησης και ενδεικτικό κατάλογο βιβλίων (υπάρχουν πολλά κατάλληλα βιβλία ενός μεγάλου αριθμού αξιόλογων ελλήνων συγγραφέων που δεν αναφέρονται στον κατάλογο αυτό). http://www.minedu.gov.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=1148%3A08-09-10-800-&catid=80%3Adeltia-typou&Itemid=806&lang=el
Η προσπάθεια του ΕΚΕΒΙ για να βοηθήσει τον εκπαιδευτικό είναι μεγάλη και αξιοσέβαστη. Λαμβάνοντας υπόψη όσα το ΕΚΕΒΙ προτείνει ο εκπαιδευτικός που θέλει να εργαστεί υπέυθυνα στο πρόγραμμα της φιλαναγνωσίας (υπάρχουν και εκπαιδευτικοί που, με την είσοδο των ειδικοτήτων στα 800 ολοήμερα και ιδίως στην Α τάξη αφενός και τη δυσκολία της σύνταξης του ωρολογίου προγράμματος των εκπαιδευτικών αφετέρου, θεωρούν ότι η ώρα της φιλαναγνωσίας θα καταλήξει να διατίθεται στη εκπλήρωση των γενικών στόχων του γλωσσικού μαθήματος), ο εκπαιδευτικός που θα αντιμετωπίσει με ευθύνη το πρόγραμμα μπορεί να κάνει το δικό του σχέδιο εργασίας ανάλογα με τις ανάγκες της ταξης του και τη συμμετοχή των ίδιων των μαθητών.
Ένα πρώτο βήμα έχει ήδη γίνει. Στα 800 ολοήμερα οι μικρές τάξεις έχουν την ώρα της φιλαναγνωσίας. Στις υπόλοιπες τάξεις αυτών των σχολείων όπως και στο γενικό σύνολο των σχολείων της χώρας, ο εκπαιδευτικός μπορεί, αν θέλει, να κάνει το δικό του πρόγραμμα φιλαναγνωσίας σύμφωνα με το ΔΕΠΠΣ (παράλληλα με τη διδασκαλία των διαφόρων γνωστικών αντικειμένων και αξιοποιώντας την κάθε ευκαιρία, τις ελεύθερες ώρες των μαθητών και την ευέλικτη ζώνη και τη διαθεματικότητα) Ο εκπαιδευτικός που έχει ο ίδιος καλές σχέσεις με το λογοτεχνικό βιβλίο και έχει κατανοήσει πλήρως τα οφέλη του, δεν θα βρει τρόπους και χρόνο να το φέρει σε επαφή με τα παιδιά.